زمان خواب
در عرصه مدیریت زمان، زمان خواب از جایگاه بنیادین برخوردار است تا جایی که اگر کمیت و کیفیت خوابمان را مدیریت نکنیم به مدیریت زمان مطلوب نمی رسیم.
بیشتر مردم دانش اندکی در مورد خواب دارند و از تأثیر شگفت آور خواب مفید در سلامتی جسم و جانشان غافلند.
مکانیسم پایداری در بدن ما به نام "ساعت خواب" وجود دارد که تعیین می کند که بدن چه زمانی نیاز به خواب دارد و چه زمانی احساس نشاط و بیداری می کند. همچنین میزان و عمق خواب را کنترل می کند.
"ساعت خواب داخلی بدن" در بسیاری از افراد تضعیف گشته یا بطور کلی از کارآیی افتاده است؛ چرا که از توان بخشی به آن غفلت کرده اند.
مجموعه عواملی که ساعت خواب بدن را فعال و پرتوان نگه می دارد عبارتند از:
1-همگامی با نوسان شبانه روزی دمای بدن
دمای بدن دارای نوسان مخصوصی است که در طول شبانه روز بالا و پایین می رود. این نوسان دما حدود 2 درجه سانتی گراد است.
ساعت خواب بدن بر اساس نوسان دوره ای دمای بدن به مغز فرمان می دهد که چه زمانی احساس خواب آلودگی و چه زمان احساس نشاط و بیداری نماید.
با بالار فتن دمای بدن، امواج مغزی فعال تر می شود و بدن احساس بیداری می کند و با پایین رفتن دمای بدن، احساس خستگی، کسالت و خواب آلودگی در بدن رخ می دهد.
دمای بدن در سحرگاه(از ساعت 4 بامداد به بعد) شروع به بالا رفتن می کند و تا میان روز و ساعات اولیه بعد از ظهر ادامه می یابد. دمای بدن بعد از ظهر برای مدت کوتاهی پایین می آید و آنگاه تا ساعات اولیه شب بالا می رود.
از این روست که در مهندسی اسلامی مدیریت زمان خواب، بر بیداری سحرگاه تا میانه روز و بیداری عصرگاه تا شامگاه تأکید فراوان شده است؛ چرا که در این ساعات دمای بدن رو به افزایش است.
از سوی دیگر خواب بین الطلوعین(بین اذان صبح تا طلوع خورشید) خواب شوم و نامبارک و خواب بین العشائین(خواب بین غروب شرعی تا حدود 2 ساعت اول شب) خواب حماقت بار و جنون آور معرفی شده است؛ چرا که دمای بدن در ساعات آغازین روز رو به افزایش است و در ساعات آغازین شب در بالاترین حد خود است.
امام صادق(ع) می فرمایند: "خواب صبحگاه (بین الطلوعین و صبح زود) شوم و نامبارک است که روزی را فراری می دهد، رنگ چهره را دگرگون می سازد و آن را زشت و زردرنگ می کند و آن خواب انسان های شوم و نامبارک است. پس به شدت از این خواب بپرهیزید." (شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج4،ص1063)
در مهندسی اسلامی مدیریت زمان خواب، برای خواب در هر ساعت از شبانه روز آثاری ذکر شده است که اشاره وار عبارتند از:
-خواب بین الطلوعین و اول صبح مایه آشفتگی، بداخلاقی، دگرگونی رنگ چهره، برکت سوز و فقر آفرین.
-خواب قیلوله نیم روزی(قیلوله پیش از ظهر یا قیلوله بعد از ظهر) افزایش دهنده حافظه و ضریب هوشی، انرژی بخش و توان آفرین، یکی از نعمت های ویژه الهی.
-خواب بعد از عصر تا غروب: زمینه ساز کم عقلی، سفاهت و خرفتی، خواب جنون آور و حماقت بار.
-خواب بین العشائین(دو ساعت اول شب): مایه کسالت، پایین آورنده ضریب هوشی و فراری دهنده برکت و روزی.
2-بهره وری از نور خورشید در ابتدای روز
"ساعت خواب بدن"، برای کنترل سطح هورمون خواب (ملاتونین) از روشنایی و تاریکی بهره می برد.
قرارگیری در معرض نور خورشید بویژه در ابتدای روز علاوه بر افزایش دمای بدن، باعث کاهش ترشح هورمون خواب(ملاتونین) گشته وسطح هوشیاری و بیداری را بطور چشمگیری افزایش می دهد.
شاید از همین روست که در مهندسی اسلامی مدیریت زمان خواب بر صبح خیزی و بیرون زدن از خانه همزمان با طلوع خورشید و طبیعت گرایی فراوان تأکید شده است.
پیامبر اکرم(ص) می فرمایند: "یا علی بر تو باد به از خانه بیرون زدن در صبح همزمان با بیرون زدن خورشید؛ چرا که خداوند برکت امتم را در این کار قرار داده است."(قمی، جامع الاحادیث،ص122)
امام علی (ع) می فرماید: خورشید هیچگاه به هنگام طلوع مرا در بستر ندیده است.
3-میزان فعالیت بدنی
فعالیت بالای بدنی، منجر به افزایش دمای بدن می شود و اثر بسیار مفیدی روی سیستم خواب می گذارد.
ورزش و فعالیت بدنی در ابتدای روز باعث افزایش سطح دما و انرژی بدن می گردد و در نتیجه بیداری و هوشیاری بیشتری را برای بدن ارمغان می آورد.
ورزش و فعالیت بالای بدنی در ساعات آغازین شب، باعث افت شدید دمای بدن می گردد و خوابی راحت تر و عمیق تر را در ادامه شب به ارمغان می آورد.
(منبع: محمدباقرحیدری کاشانی،1391، سالنامه بسوی ظهور،ویژه نامه بیداری با رویکرد مدیریت و تربیت مهدوی)
