تحليل و بررسي-بن‌بست روان‌شناسی
به طور کلی برای اثبات هر ادعا به یکی از سه شیوه می‌توان تمسّک نمود: عقلی، تجربی و وحیانی. اگر گزاره‌ای از سنخ عقلانی بود، برای اثبات آن می‌توان از استدلال‌های منطقی و براهین عقلی استفاده کرد. اگر گزاره‌ای تجربی یا حسی بود، می‌توان بر اساس شیوه‌های علمی و تجربی به اثبات آن پرداخت و نیز اگر با گزاره‌ای تعبّدی مواجه شدیم، راه اثبات آن وحی آسمانی است. سؤال مهمی که در این جا قابل ذکر است، این که یوگیست‌ها که اصول خود را تقریباً قبل از میلاد مسیح مطرح کرده‌اند، بر اساس کدام روش به اثبات آن اصول می‌پردازند؟
گزاره‌هایی مثل این که انسان هفت کالبد دارد، مراکز انرژی بدن هفت چاکرا است و انسان دارای نادی‌های بی‌شمار یا سه نادی اصلی است، به همراه بیان ده‌ها ویژگی در این رابطه، این گزاره‌ها با کدام یک از سه روش پیش‌گفته قابل اثبات است؟ از سوی پیروان یوگا برای اثبات اصول و مبانی خود چه روشی ارائه شده است؟
بدون شک راه اثبات این گونه گزاره‌ها و ادعاها وحی آسمانی نیست و معتقدان به یوگا هم به هیچ جمله‌ای از کتب مقدس استناد نکرده‌اند. از سوی دیگر روش استدلال و برهان هم در این جا چاره‌ساز نیست. چنان که پیروان مکتب یوگا هم به ارائه‌ی استدلال‌های منطقی و براهین عقلی متوسل نشده‌اند. تنها راه چاره‌ساز استفاده از روش تجربی است. آنها می‌توانند بگویند سخنان بزرگان یوگا نظیر پاتانجلی، نتیجه‌ی تجربیات درونی است. حال جای این سؤال مهم وجود دارد که آیا تجربه‌ی شخصی یک یا چند انسان در صدها سال گذشته می‌تواند راهی برای بشریت و انسان معاصر جهت نیل به حقایق باشد؟ اگر یک انسان بر اساس یافته‌های درونی خود به اموری دست یافت آیا این یافته‌ها در آن حد و اندازه است که منجی بشریت باشد؟
راهی که پشتوانه‌ی وحی الهی ندارد و نیز از سوی استدلال‌های عقلی حمایت و تأیید نمی‌شود، آیا می‌تواند دست‌گیر انسان‌ها باشد و بشریت را به سرمنزل مقصود برساند؟ آیا بهتر نیست برای به فعلیت رساندن نیروها و استعدادهای درونی از راهی که خدای خالق هستی و انسان گفته است برویم؟ و اصولاً این سؤال اساسی و حیات پیش روی ما است که راه نجات بشر، راهی است که خدا نشان دهد یا بشر؟
شایان ذکر است که اگر به روش علمی و تجربی هم مراجعه شود آموزه‌های یوگا پاسخ مثبتی دریافت نمی‌کند. دیوید فونتانا یکی از اندیشمندان غربی است که در زمینه‌ی روان‌شناسی و نیز روان‌شناسی دین مطالعات وسیعی دارد. وی در این رابطه کتابی ارزشمند تألیف نمود که نخستین بار به همت انجمن روان‌شناسان بریتانیا و انتشارات Black well در سال 2003 میلادی در دسترس خوانندگان قرار گرفت. فونتانا نتایج پژوهش‌ها و تحقیقات گسترده خود را در اثر مزبور به رشته‌ی تحریر درآورده است. وی معتقد است که مسأله‌ی انرژی در جهان یا مراکز انرژی در بدن بر اساس روش‌های دانشگاهی قابل اثبات نیست:
در شرایطی که پزشکی قادر نیست به سنجش انرژی‌های ظریفی مانند چی و پرانا بپردازد، پزشکان مجرب چین و هند تردیدی در وجود و نقش مهم آنها در شفای جسم، ذهن و روح ندارند. پزشکان غربی که روش‌های دانشگاه‌های شرق را مطالعه کرده‌اند، این عقیده را اظهار می‌کنند که انرژی چی با فناوری پزشکی جدید قابل سنجش نیست.
