قانون مدني و وظایف زن و شوهر
بنیان خانواده بر اساس اخلاق و فطرت پاک انسان‌ها بنا نهاده می‌شود و نمی‌توان با الزامات قانونی و احکام دادگاه بقای یک خانواده را تضمین کرد. احترام به حقوق یکدیگر (زوجین) امری است بدیهی و اخلاقی. قانون نیز در مواردی حدود و وظایف زوجین را نسبت به یکدیگر برشمرده است تا از این گذر مانع ایجاد برخی اختلافات و یا راهی برای حل آن شود. موارد حقوق و تکالیف به شرح زیر می‌باشد:
(1) ماده 1102 قانون مدنی مقرر می‌دارد: «همین که نکاح به طور صحت واقع شد روابط زوجیت بین طرفین موجود و حقوق و تکالیف زوجین در مقابل همدیگر برقرار می‌شود.» قرآن کریم احساس تعهد را از ویژگی‌های مؤمنان می‌داند (و الذین هُم لاماناتهم و عَهدِهم راعون) مؤمنان به پیمان خود وفادارند.
(2) زن و شوهر مکلف به حسن معاشرت با یکدیگرند. (م 1103 قانون مدنی) «و عاشروهن بالمعروف» یعنی اسلام از زن و مرد خواسته با همدیگر به خوبی رفتار کنند.
(3) زوجین باید در تشیید مبانی خانواده و تربیت اولاد به یکدیگر معاندت نمایند. (م 1104 قانون مدنی)
(4) در روابط زوجین ریاست خانواده از خصایص شوهر است. (م 1105 قانون مدنی) ریاست مرد بر خانواده یک حق نیست، بلکه حاکی از تکلیف و مسؤولیت بیشتر است. قرآن کریم می‌فرماید: «الرجالُ قوّامون علی النساء بما فضل الله بعضهم علی بعض و بما انفقوا من اموالهم.» این امر یکی به خاطر قدرت جسمی و بدنی و فکری که در انجام بسیاری از امور به آن نیاز است و دیگر تأمین معاش و هزینه زندگی مشترک می‌باشد.
(5) در عقد دائم نفقه زن که عبارت است از مسکن، لباس، غذا، اثاث و هزینه درمان و ... بر عهده شوهر است حتی اگر زن از نظر مالی غنی و یا دارای درآمد و شغل دولتی باشد. در ازدواج موقت زن حق نفقه ندارد مگر این که شرط شده باشد. (م 1106 و 1107 قانون مدنی)
(6) زن باید در منزلی که شوهر تعیین می‌کند اقامت کند مگر آن که اجازه اختیار تعیین منزل در عقدنامه به زن داده شده باشد و یا این که بودن زن و شوهر در یک منزل برای زن خطر جانی یا مالی و یا شرافتی داشته باشد که در این صورت زن می‌تواند مسکن جداگانه‌ای برای خودش انتخاب کند و اگر به این علت زن مسکن جداگانه‌ای اختیار کرده باشد باز هم نفقه او بر عهده شوهر است. زن حق دارد در صورت خودداری شوهر از پرداخت نفقه به دادگاه مراجعه کند و دادگاه مکلف است میزان نفقه زن را بر مبنای وضعیت زن و متناسب با شأن خانوادگی او تعیین و شوهر را به پرداخت آن الزام نماید. (ماده 1114 و 1115 قانون مدنی)
(7) شوهر حق دارد زن خود را از انجام حرفه یا صنعتی که منافی مصالح خانوادگی است یا مخالف حیثیات او یا همسرش است منع کند. البته زن هم حق دارد برای این موضوع به دادگاه مراجعه کند و اگر ثابت شد که شغل زن مخالف با شأن و حیثیت او یا همسرش نیست با حکم دادگاه می‌تواند به شغل خود ادامه دهد. (م 1117 قانون مدنی)
(8) زن حق دارد در دارایی خود به طور مستقل هرگونه تصرفی بنماید، به طور مثال زن می‌تواند سهم‌الارث پدری‌اش را به سایر ورثه یا دیگران ببخشد و شوهر حق مداخله در این امور را ندارد. (ماده 1118 قانون مدنی)
(9) زن یا شوهر حق دارند هنگام عقد هرگونه شرط معقول و مشروعی را به عقد اضافه نمایند. برای مثال شرط شود که هرگاه شوهر، همسر دیگری اختیار کرد زن وکیل شوهر برای طلاق باشد. (م 1119 قانون مدنی)
(10) زن حق دارد تا زمانی که مهریه به او پرداخت نشده از انجام وظایفی که در مقابل شوهر دارد امتناع کند به شرط آن که مهریه دارای اجل و زمان نباشد و به اصطلاح حال باشد، پس اگر مهریه زن پرداخت مبلغی برای دو سال بعد از عقد باشد مهریه زن مؤجل است نه حال، لذا زن حق ندارد از انجام وظایف خود امتناع کند. باید توجه داشت اگر زن به واسطه عدم پرداخت مهریه از انجام وظایف خود در مقابل شوهر خودداری نماید این امر مانع از استحقاق برای دریافت نفقه نیست. (م 1085 قانون مدنی)
