حدیث
پیامبر (صل الله وعليه وآله) فرمودند: پسران خود را شنا و دریانوردی و تیراندازی بیاموزید و دختران خود را بافندگی و دوزندگی و همچنین سوره نور را تعلیم دهید.
حق کودک
امام سجاد (عليه السلام) فرمودند:
نحوۀ تربیت
امام کاظم (عليه السلام) فرمودند:
مهر و محبت به کودکان
روزی پیامبر اکرم (صل الله وعليه وآله) برای نماز به مسجد رفت، در راه گروهی از کودکانِ انصار، بازی میکردند تا آن حضرت را دیدند، گِردش آمدند و خود را به لباسِ او آویختند و به گمان این که آن حضرت، همواره حسن و حسین (عليه السلام) را به دوشِ خود میگرفت، آنها را نیز به دوش بگیرد، هر یک میگفت: «شتر من باش». آن حضرت از یک سو نمیخواست آنها را برنجاند و از سوی دیگر مردم در مسجد، منتظر پیامبر بودند. بلال حبشی از مسجد بیرون آمد و به جستجوی پیامبر (صل الله وعليه وآله) پرداخت، آن حضرت را در کنار جمعی از کودکان یافت، جریان را فهمید، بلال قصد کرد که کودکان را گوشمالی دهد. آن حضرت بلال را از اجرای تصمیم خود نهی کرد و فرمود: برو خانه را گردش کن آنچه را از گردو و یا خرما و ... یافتی بیاور، تا خود را از این کودکان بازخرید کنم. بلال رفت و هشت دانه گردو یافت و به حضورآورد. پیامبر (صل الله وعليه وآله) به کودکان فرمود: آیا شما شتر خود را به این گردوها میفروشید؟ کودکان به این داد و ستد راضی شدند و گردوها را گرفتند و آن حضرت را آزاد نمودند و پیامبر (صل الله وعليه وآله) به راه خود به طرف مسجد ادامه داد.
محبت به كودكان
در وحي جاويدان نبوي به ابعاد مختلف زندگي كودكان توجه شده است. ما اين ابعاد را تحت چند عنوان مورد بحث و بررسي قرار ميدهيم:
تربيت عبادي
وظيفه پدر و مادران و اوليا و مربيان است كه كودكان و نوباوگان را گام به گام همراهي و هدايت كنند، تا اهل عبادت و خداپرست بار آيند. كمال انسان در پرستش خداي يكتا و بندگي است. هر مسلماني در شبانه روز بايد پنج فريضه نماز را به جاي آورد و سالي يك ماه روزه بگيرد و يك بار در تمام عمر، حج به جاي آورد و با پرداخت خمس و زكات، به خداي خويش تقرب جويد و اگر لازم شد جهاد كند؛ ولي اصل همه عبادات نماز است. به همين جهت است كه خداوند از طريق وحي آسماني به پيامبر فرمود: «وامر اهلك بالصلاه و اصطبر عليها؛ خانواده خود را به نماز امر كن و بر آن شكيبا باش»(طه/132).
اولين تكليفي كه به صورت تمرين متوجه طفل ميشود، نماز است. هر مسلماني هنگامي ميتواند پايبندي خود را به دستورهاي اسلام به اثبات برساند كه اهل نماز باشد. ممكن است انسان از نظر ديگر تكاليف عبادي از قبيل خمس و زكات و حج و جهاد، معاف باشد، ولي هرگز از نماز معاف نيست. به علاوه نماز، خاصيتي دارد كه انسان را از فحشا و منكرات باز ميدارد: «ان الصلاه تنهي عن الفحشاء و المنكر»(عنكبوت/45).در حديث است كه به محضر نبي اكرم(ص) عرض كردند: «فلان جوان كه در نماز جماعت حاضر ميشود، گرفتار ارتكاب منكرات است. فرمود: بزودي نمازش او را باز ميدارد و چنين شد»(بحارالانوار، ج28، ص198).
تربيت اخلاقي
اخلاق پسنديده، نشان مسلماني و ايمان و آدميت است. به راستي اگر در زندگي انسان اخلاق نيكو حاكم نباشد، همه چيز، هيچ و پوچ است. در لسان وحي نبوي، شخص پيامبر نه تنها بر قله محاسن اخلاق نشسته، بلكه او تجليگاه مكارم اخلاق است. محاسن اخلاق ميتواند سودجويانه باشد، ولي مكارم اخلاق، سود و زيان نميشناسد، بلكه كسي كه به چنين مرتبهاي رسيده، اخلاق را به خاطر كرامت نفس و كرامت انسانيت ميخواهد. قرآن كريم پيامبر اكرم (ص) را به عنوان مظهر اخلاق عظيم و قله نشين عفو و صفح دعاگويي و استغفار براي امت، معرفي كرد و در عين حال به او فرمود كه نرمخويي او نسبت به امت به بركت رحمت الهي است و اگر نرمخو نباشد، مردم از اطراف او پراكنده ميشوند: «فبما رحمه من الله لنت لهم و لو كنت فظاً غليظ القلب لانفضوا من حولك»(همان/159).
با كودك چگونه بايد رفتار كرد تا هم از صفا و سلامت و اعتدال محيط زندگي برخوردار شود و هم با محاسن و كرايم اخلاق بار آيد و انساني وارسته و كريم النفس و متخلق به اخلاق حميده گردد. اگر كسي بتواند فرزندان خود را با اخلاق نيكو بار آورد، تنها از راه لطف و محبت است، نه از راه خشونت و عداوت. او از اين رهگذر ميتواند رفتار آنها را
به سوي نيكي هدايت و اشتباهات و كجرويهاي آنها را اصلاح و به طور كلي آنها را ارشاد و راهنمايي كند. با مروري بر سخنان رسول مكرم اسلام (ص)، مي توان به اهميت تربيت كودكان از ديدگاه اسلام پي برد. حضرت مي فرمايند: «خدا رحمت كند كسي كه فرزند خود را بر نيكي ياري كند»(1). شخصي به محضر آن بزرگوار رسيد و عرض كرد: «حق فرزندم بر من چيست؟ حضرت فرمودند: نامش را نيكو ميسازي و به نيكي او را ادب ميكني و او را (از نظر تحصيل و معاشرت) در جايگاهي نيكو قرار ميدهي»(2). در بيان ديگري از آن حضرت آمده است: «احبوا الصبيان و ارحموهم و اذا وعدتموهم شيئاً ففو لهم فانهم لا يدرون الا انكم ترزقونهم؛ كودكان را دوست بداريد و به آنها رحم كنيد و هر گاه به آنها وعده چيزي داديد، وفا كنيد كه آنها شما را روزيرسان خود ميدانند»(3). «يكي از اصحاب از پيامبر پرسيد: به چه كسي نيكي كنم؟ حضرت فرمود: به پدر و مادرت. گفت: آنها از دنيا رفتهاند. حضرت فرمود: به فرزندت». از وجود مبارك حضرت روايت شده: «هر كس فرزندش را ببوسد خداوند برايش حسنهاي ثبت مي كند و هر كس خوشحالش كند خداوند روز قيامت خوشحالش مي كند و هر كس قرآن ياد دهد، دو جامه فاخر بر پدر و مادرش پوشانده ميشود كه صورت اهل بهشت را روشن ميسازد»(4).
خوشبختی حق کودکان ماست
کودک در اسلام
رسول گرامی اسلام (صل الله وعليه وآله) میفرمایند:
امام سجاد (عليه السلام) میفرمایند:
اسلام حتی به والدین اجازه کتک زدن کودکان را نداده است. امام علی (عليه السلام) میفرمایند:
نیازهای کودک
رسول اکرم (صل الله وعليه وآله) به همه انسانها اعلام میکند، همان طور که پدران و مادران، حقوقی بر فرزندان خود دارند و فرزندان در صورت ترک آن حقوق عاق میشوند، فرزندان نیز حقوقی بر پدر و مادر دارند که پدران و مادران در صورت رعایت نکردن آن عاق فرزندان میگردند.
والدین مسؤول تأمین تمام نیازهای کودک اعم از مادی و معنوی میباشند.
1- نیازمندیهای جسمانی کودک: نمو جسمانی کودک با فراهم ساختن وسایل مادی امکانپذیر است تا از این طریق نیازهای بدنی او اشباع شود. این رشد و نمو با تغذیه، بهداشت کافی، آب و هوا، مسکن، خواب، بازی و امثال آن، به دست میآید.
2- تعلیم ورزش به کودک: حرکت و جنبش، اساس هر عمل غریزی و پایه وظایف حیاتی است که زندگی شاداب و سلامت در گرو آن است. امام صادق (عليه السلام) میفرمایند: باید- خصوصاً- هفت سال اوّل زندگی کودک آزادانه به بازی و جنبشهای بدنی صرف شود. حضرت رسول اکرم (صل الله وعليه وآله) میفرمایند: اگر کسی دارای طفل خردسالی بود باید با او در جنبشهای کودکانه و حالت بچهگانه همکاری و هماهنگی نماید.
آموختن و پرداختن به ورزشهای شنا، تیراندازی و سوارکاری نیز از ورزشهای مهمی است که در احادیث بر آنها تأکید شده است.
نیازمندیهای روحی
1- انتخاب نام زیبا: نخستین احسان و نیکی پدر به کودک انتخاب نام زیبا و خوشایند برای اوست و این از حقوق لازم کودکان میباشد.
2- احترام: پیامبر گرامی اسلام (صل الله وعليه وآله) میفرمایند: به شخصیت فرزندان خود ارج نهید و آداب و آیینهای رفتار خویش را نیکو و درست گردانید تا مشمول آمرزش خدا شوید.
پیامبر به والدین امر کردهاند که به کودکان احترام بگذارند، چرا که بیتوجهی و بیاحترامی به آنان باعث بروز مشکلات عاطفی زیادی در کودکان میگردد. همچنین در روایتی از رسول اکرم چنین آمده است: فرزندان خود را زیاد ببوسید، زیرا با هر بوسه، برای شما مقام و مرتبتی در بهشت فراهم میشود که فاصله میان هر مقامی، پانصد سال است.